86 Urodziny Ernesta Brylla

86 Urodziny Ernesta Brylla

Napisane przez: Katarzyna Szymańska ()
Liczba odpowiedzi: 0
Ernest Bryll, fot. Grzegorz Press/Polityka/Reporter/East News

Ernest Bryll, fot. Grzegorz Press/Polityka/Reporter/East News

Ernest Bryll

1.03.1935

Poeta, prozaik, dramaturg, dziennikarz, krytyk filmowy, dyplomata, ambasador RP w Irlandii (1991-1995). Tłumacz z języka irlandzkiego, czeskiego i jidysz, autor tekstów piosenek (m.in. "Peggy Brown", "A te skrzydła połamane"). Członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, polskiego i irlandzkiego PEN Clubu, a także SEC (Society of European Culture). Urodził się 1 marca 1935 roku w Warszawie.

#kulturawdomu
 

Kawaler Orderu Irlandzkiego Rodu Królewskiego O'Conor (1995) oraz Krzyża Komandorskiego Orderu Odrodzenia Polski (2006). Otrzymał wiele nagród literackich, poczynając od Nagrody im. W. Broniewskiego w dziedzinie poezji (1964), a na Nagrodzie Miasta Stołecznego Warszawy (2009) kończąc.

W 1956 roku ukończył polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim. Od roku 1954 współpracował jako dziennikarz z pismami takimi, jak "Po prostu", "Sztandar Młodych", "Współczesność", "Miesięcznik Literacki".

Debiutował jako poeta "Wigiliami wariata" (1958), jednak znany się stał dopiero dzięki trzeciemu tomikowi "Twarz nieodsłonięta" (1963). Odrębność Brylla wyznaczyła tematyka utworów: interesowały go różne postawy wobec polskiej historii, rozważania nad rolą Polski w Europie, ocena charakteru narodowego i narodowych przywar – czyli tradycyjnie pojęta problematyka społeczno-obywatelska, podejmowana jeszcze przez literaturę staropolską (choć widoczne są też inspiracje Norwidowskie). Związki z tradycją podkreśla Bryll stylizacją językową, nie wahając się przed użyciem rubasznych określeń, pochodzących z dawnego języka bądź z mowy ludowej (ucapić, domacać się, sknocić). Bryll polemizował przy tym z silną w Polsce tradycją romantyczną: atakował kult ofiarnictwa, czczenie spraw przegranych i brak trzeźwego praktycyzmu.

Dobry przykład stanowi tu znany wiersz "Wciąż o Ikarach głoszą...". Nawiązując do obrazu Brueghla, na którym nikt nie zwraca uwagi na tonącego po upadku Ikara, Bryll przyznaje słuszność takiej postawie. Godnym uwagi powinien być raczej Dedal, który osiągnął zamierzony cel. Również w utworze "Lekcja polskiego – Słowacki", poeta krytykuje romantyczny patriotyzm i nawiązując do "Kordiana" wygłasza pochwałę działania: "ojczyzna nasza – także przez cieślę sklecona, / niezdarna w swych granicach jak niezwrotny korab, / kołysząca się nazbyt i jak zawsze chora / czeka tych, co potrafią płynąć, zabić - nie mdlejących / u progu sypialni carskiej". Relacji między Polską a Europą dotyczy zaś choćby wiersz "Turystyka". Traktuje on o daremności oczekiwania, że tragizm polskiej historii zostanie zrozumiany przez obcych; zrozumienie musimy zostawić samym sobie, a oceniani będziemy według kryteriów właściwych przewodnikom turystycznym.

Jak widać poezja Brylla ma często charakter gryzącej satyry czy gorzkiego żartu. Przykładowo wiersz "Ta nienawistna miłość..." drwi z elementów kultury elitarnej pielęgnowanej na magnackich dworach, oderwanej od życia społeczeństwa w ubogim i ciemnym kraju. Z kolei w wierszu "Z Lenartowicza" wykpiony zostaje zaściankowy ideał cnót parafialno-regionalnych, ta swoista odmiana współczesnego sarmatyzmu, w którym wyraża się nasz kompleks niższości wobec "uczonej" Europy.

Projekt Brylla przeciwstawia romantycznym mrzonkom trzeźwy, plebejski praktycyzm, a ludową krzepę stawia naprzeciw "pańskiej" delikatności. Moralność plebejska jest przy tym moralnością słabego, zmuszonego niekiedy uciec się do podstępu, by oszukać silnych (tak reinterpretowana jest np. legenda o Popielu zjedzonym przez myszy w wierszu "Zapiski").

Pochwała chłopskiej przebiegłości, udawanej pokory i skrywania uczuć wydała się niektórym gorsząca; afirmacji takich cnót sprzeciwiali się m.in. Tomasz Burek czy Stanisław Barańczak. "Chłopski wallenrodyzm" budził nieufność również dlatego, że w końcu lat 60. Bryll uchodził za pisarza proreżymowego. W "Prywatnych obowiązkach" (1972) Miłosz uznał wystawianą wówczas sztukę "Rzecz listopadowa" za jeden z przejawów "zniewolenia" przez komunizm, gdyż skrajnie pesymistyczne ujęcie sytuacji Polski w utworze wykluczało wszelką perspektywę buntu. Wydaje się jednak, że uwadze krytyka uszła ironia i sarkazm autora sztuki, a także często przez niego stosowany chwyt literacki – tzw. liryka roli, w której postać mówiąca w wierszu niekoniecznie wyraża poglądy autora.

Później krytyka zastanej rzeczywistości przyjęła u Brylla nieco inny kierunek. W tomie wierszy "Sadza" (1982, utwory z lat 1979-80) poeta przeprowadził rozrachunek z własną ZMP-owską młodością. Przedstawiając szarą, beznadziejną egzystencję człowieka pracy w Polsce (tandetne budownictwo, kolejki w sklepach, zmęczonych i rozdrażnionych ludzi), postawił ponadto tezę, że właśnie ten stan doprowadził do przemiany świadomości, która zaowocowała wydarzeniami sierpniowymi i powstaniem "Solidarności".

Bryll pracował jako kierownik literacki Teatru Telewizji (1963-1967), zespołu filmowego Kamera (1967-1968) oraz Teatru Polskiego w Warszawie (1970-1974). W latach 1974-1978 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Kultury Polskiej w Londynie. Po powrocie do Polski przez pewien czas związał się ściślej ze Śląskiem: wykładał na wydziale filmu Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (1978-1979) oraz był kierownikiem artystycznym zespołu filmowego Silesia w Katowicach (1978-1983).

Po wprowadzeniu stanu wojennego Bryll wystąpił z PZPR. Wydał dwa tomiki wierszy w drugim obiegu, a jego sztukę "Wieczernik", osnutą na motywach ewangelicznych, grano w kościołach. Już wcześniej tworzył zresztą widowiska słowno-muzyczne, wykorzystując wątki ludowe i regionalne. Najpopularniejsze z nich to uwspółcześniona pastorałka "Po górach, po chmurach" oraz góralsko-zbójnickie "Na szkle malowane".

Autor: Paweł Kozioł, marzec 2011, aktualizacja AP, luty 2019.

Twórczość

Poezja:

  • "Wigilie wariata", Iskry, Warszawa 1958;
  • "Autoportret z bykiem", Iskry, Warszawa 1960;
  • "Twarz nieodsłonięta", Czytelnik, Warszawa 1963;
  • "Sztuka stosowana", Czytelnik, Warszawa 1963;
  • "Mazowsze", Czytelnik, Warszawa 1967;
  • "Muszla", Czytelnik, Warszawa 1968;
  • "Fraszka na dzień dobry", Czytelnik Warszawa 1969;
  • "Poezje wybrane", PIW, Warszawa 1970;
  • "Zapiski", PIW Warszawa 1970;
  • "Piołunie piołunowy", LSW, Warszawa 1973;
  • "Dramaty i wiersze", PAX, Warszawa 1973;
  • "Zwierzątko", Czytelnik, Warszawa 1975;
  • "Ta rzeka", Czytelnik, Warszawa 1977;
  • "Rok Polski", PAX, Warszawa 1978;
  • "Wiersze wybrane", Wydawnictwo Literackie, Kraków 1978;
  • "A kto się odda w radość", PAX, Warszawa 1980;
  • "Czasem spotykam siebie", WL, Kraków 1981;
  • "Sadza", Czytelnik, Warszawa 1982;
  • "Wiersze", Biblioteka Tygodnika Stanu Wojennego, Warszawa 1983;
  • "Pusta Noc", PAX, Warszawa 1983;
  • "List", Nowa, Warszawa 1985;
  • "Gołąb pocztowy", Pokolenie Warszawa 1986;
  • "Boże uchroń nas od nienawiści", CDN Warszawa 1985;
  • "Adwent", Aneks, Londyn 1986;
  • "Wiersze", Solidarność Walcząca, Łódź 1987;
  • "Kropla w wodospadzie", Interart, Warszawa 1995;
  • "Kto chce znać wiatr", PAX, Warszawa 1996;
  • "Widziałem jak odchodzą z nas ci ludzie dobrzy", W Drodze, Poznań 1996;
  • "Rok Polski 2000", edycja w drzeworytach Marka Jaromskiego, BŚ, Katowice 2000;
  • "Kubek tajemny", PAX Warszawa 2000;
  • "Golgota Jasnogórska", Paulinianum, Jasna Góra, Częstochowa, 2001;
  • "Nie proszę o wielkie znaki", PAX, Warszawa 2002;
  • "Jezioro Kałuża", Adam Marszałek, Toruń 2003;
  • "Na ganeczku snu", Gaudium, Toruń 2004;
  • "Na dom pada cieniutki blask", Ibis, Warszawa 2005;
  • "W ciepłym wnętrzu kolędy", Zysk i S-ka, Poznań 2007;
  • "Trzecia nad ranem", Wydawnictwo św. Jacka, Katowice 2008;
  • "Wiośnin: panna młodości", Poznań, Zysk i S-ka 2008;
  • "Chrabąszcze", Gaudium, Lublin 2009;
  • "Pod wieżą zakochanych", Wydawnictwo Anagram, Warszawa 2012;
  • "Ciągle za mało stary", Zysk i S-ka, Poznań 2015.

Proza:

  • "Studium", Czytelnik, Warszawa 1963;
  • "Ciotka", Czytelnik, Warszawa 1964;
  • "Gorzko", Gorzko, Czytelnik, Warszawa 1965;
  • "Jałowiec", Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1965;
  • "Drugi niedzielny autobus", Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1969;
  • "Betlejem", Pelikan, Warszawa 1987;
  • "O trzeciej nad ranem", Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2009.

Dramaty, oratoria, musicale, sztuki telewizyjne (daty wystawienia lub publikacji):

  • "Ballady lipieckie", 1967;
  • "Żołnierze", 1968;
  • "Rzecz listopadowa", 1968;
  • "Kurdesz", 1968;
  • "Po górach po chmurach", 1969;
  • "Na szkle malowane", 1970;
  • "Kto ty jesteś", 1971;
  • "Wołaniem wołam cię", 1972;
  • "Zagrajcie nam dzisiaj...", 1973;
  • "Doświadczyński", 1978;
  • "Słowik", 1978;
  • "Ballada łomżyńska", 1978;
  • "Kolęda-Nocka" (musical, złota płyta), 1980;
  • "Wieczernik", 1984;
  • "Dybuk", KOS, Warszawa 1988;
  • "Tristan", 1996;
  • "Cyrano", 1997;
  • "A kto się odda w radość", 1998;
  • "Wołał nas Pan", 1999;
  • "Bo duszę ma nasz dom", 2004;
  • "Przejście przez morze", 2005;
  • "Jajokracja", 2007.

Wybrane tłumaczenia:

  • "Miodopój (VI-XII.)" wraz z Małgorzatą Goraj, PAX, Warszawa 1978;
  • "Irlandzki Tancerz (XII-XIX)" wraz z M. Goraj, PAX, Warszawa 1981;
  • "Tain", LSW Warszawa 1983;
  • "Historia Irlandii", wraz z M. Goraj, Zysk i S-ka, Poznań 1998;
  • "Doire Aniołów Pełne", wraz z M. Goraj, W drodze, Poznań 1998;
  • "Anthony Cronin, Koniec współczesnego świata", wraz z M. Goraj, Motivex / Nakom, Poznań 2003;
  • "Eire, wiersze irlandzkie VI-XIX wiek", wraz z M. Goraj, ISC Sc & Biblioteka Telgte, Warszawa-Poznań 2004.